Giới Thiệu
Chào mừng các bạn đã đến với Blog Làm Nhạc ! Trong bài viết này, mình sẽ chia sẻ một số kiến thức, cả đúc kết từ kinh nghiệm cá nhân lẫn tổng hợp từ các nguồn, mà mình nghĩ là rất quan trọng đối với các bạn đang có ý muốn bắt đầu làm nhạc cần nắm được: đó là các công đoạn chính trong việc sản xuất âm nhạc (music production)
Người làm nhạc – Music Producer
Ở Blog Làm Nhạc mình xin được dùng từ làm nhạc (music production) để nói đến bất cứ việc tạo ra hoặc đóng góp vào một sản phẩm âm nhạc nào và để lại dấu ấn cá nhân của mình: bạn thích làm clip cover và muốn tìm hiểu tự thu âm hát trên nền beat và chỉnh giọng tại nhà ? Bạn chơi nhạc cụ, và muốn soạn một bản phối cho bài hát bạn tự sáng tác ? Bạn đam mê nhạc điện tử và muốn tự viết các track EDM cho riêng mình ? Hay bạn là một kỹ thuật viên âm thanh cho một band nhạc có nhiệm vụ thu âm lại, mix và master màn biểu diễn của họ ? Tất cả những hoạt động này đối với mình đều là làm nhạc – chỉ khác là mỗi ví dụ trên sẽ chú trọng vào các công đoạn khác nhau của việc sản xuất âm nhạc.
Đang xem: Track trong âm nhạc là gì
Các công đoạn trong sản xuất âm nhạc
Thông thường khi nhắc tới một ca khúc hit trên bảng xếp hạng, người ta chủ yếu chỉ nhớ đến ca sĩ thể hiện. Tuy nhiên, hầu hết các sản phẩm âm nhạc chuyên nghiệp mang tính chất thương mại (commercial records) đều là sản phẩm được lên ý tưởng và thực hiện qua rất nhiều công đoạn bởi nhiều người với những kỹ năng chuyên môn hoá cao. Một ca khúc có thể được viết giai điệu bởi 1 người, ca từ bởi 1 người, hoà thanh phối khí bởi 1 người, thể hiện bởi 1 người và thu âm, mixing và mastering bởi 1 người khác. Thậm chí ở nhiều sản phẩm âm nhạc còn có sự chuyên môn hoá cao hơn nữa trong mỗi công đoạn.
Trên thực tế không phải sản phẩm âm nhạc nào cũng được tạo ra từ sự phân tách công đoạn và vai trò rõ ràng như vậy. Một người có thể đảm nhận nhiều hơn 1 vai trò trong 1 sản phẩm âm nhạc. Thậm chí với sự phát triển của công nghệ cùng với việc các thiết bị phòng thu (studio equipment) ngày càng đa dạng và dễ tiếp cận hơn với người dùng đại chúng, không khó để chúng ta có thể tìm ra các ví dụ về những nghệ sĩ gần như ‘tự túc’ hầu hết các công đoạn sản xuất âm nhạc. Ví dụ trong video sau đây 1 nghệ sĩ mà tác giả bài viết rất yêu thích là Lauv ghi lại quá trình anh chàng tạo ra bản hit I Like Me Better: vừa viết lời và giai điệu, vừa chơi đàn hoà thanh phối khí cũng như thu âm.
Lauv sản xuất ca khúc I Like Me Better
Hay 1 ví dụ gần gũi hơn với chúng ta là 1 nghệ sĩ underground Việt Nam đa tài mình rất mến mộ đó là Rhymastic: trong nhiều tác phẩm của mình anh là người vừa viết giai điệu, ca từ và tự làm beat cho bản thân luôn (ví dụ Yêu 5 hay Treasure).
Vậy đối với những người mới bắt đầu bước vào thế giới làm nhạc đầy thú vị này, một hành trang kiến thức rất quan trọng để không bị mất phương hướng trong một biển thông tin kiến thức phải tiếp nhận chính là nắm rõ được các công đoạn khác nhau trong sản xuất âm nhạc.
1. Viết giai điệu và lời bài hát (Songwriting)
Đây có lẽ là công đoạn khởi đầu của hầu hết các ca khúc. Mình nói hầu hết vì trong một số trường hợp nghệ sĩ sẽ làm song song việc viết giai điệu & ca từ cùng với hoà thanh phối khí hoặc thậm chí phác thảo 1 đoạn nhạc beat trước rồi sau đó lên ý tưởng giai điệu trên nền nhạc đó (phổ biến trong dòng nhạc hip-hop/rap)
Trong các trường hợp còn lại, người viết ca khúc (songwriter) thường lên ý tưởng giai điệu và đệm theo bằng 1 nhạc cụ đa âm như guitar hay piano để truyền tải một cách sơ khai ý đồ về mặt hoà thanh và nhịp điệu cho bài hát (thêm 1 lý do để các bạn muốn theo đuổi nghiệp sáng tác học đàn guitar hoặc piano nhé xD). Sau đó, hoặc họ tự soạn bản phối cho bài hát hoặc bàn giao cho 1 nhạc sĩ phối khí / nhà sản xuất âm nhạc chuyên nghiệp (record producer) để họ chế biến giai điệu của người sáng tác thành 1 sản phẩm hoàn chỉnh.
Sắp xếp cấu trúc bài hát để xây dựng cao trào cho ca khúc
Một khía cạnh khác của công đoạn Hoà thanh phối khí bạn cũng nên biết là Sound Design (dịch nôm na là thiết kế âm thanh). Cùng một nốt nhạc nhưng chơi bởi mỗi nhạc cụ khác nhau sẽ tạo ra các âm sắc (timbre) khác nhau. Đó là cách mà bạn nhận biết được âm thanh các nhạc cụ khác nhau – bởi âm sắc của nó phụ thuộc vào cơ chế tạo ra âm thanh của nhạc cụ. Ví dụ đàn piano tạo ra âm thanh bằng việc điều khiển những chiếc búa bên trong đàn gõ vào dây – mỗi nốt nhạc phát ra đanh, attack ngắn và decay nhanh, đặc trưng cho các nhạc cụ bộ gõ (nếu bạn chưa rõ những khái niệm này cũng đừng lo mình sẽ viết bài chi tiết cụ thể hơn trong tương lai). Đàn violin tạo ra âm thanh bằng cách miết / chà xát 2 đoạn dây vào nhau, mỗi nốt nhạc phát ra có thể giữ được rất lâu (sustain) và âm sắc du dương. Ngoài các nhạc cụ truyền thống, với sự ra đời của đàn synthesizer (hay gọi tắt là synth), các nhà sản xuất âm nhạc có thể điều khiển tín hiệu điện để tạo ra một thế giới âm sắc đa dạng mà không thể nào thể hiện được trên các nhạc cụ truyền thống (ví dụ tiếng FM synth dùng rất nhiều trong nhạc Pop những năm 80 hay đương đại hơn là tiếng wobble bass trong nhạc Dubstep). Ngoài ra Sound Design còn bao quát cả việc thiết kế âm sắc cho các âm thanh trong bộ trống (Kick, Snare, Hi-hat v.v..) hay các hiệu ứng âm thanh phụ trợ khác (ví dụ hiệu ứng risers hay sweeps trong nhạc điện tử)
3. Thu âm (Recording)
Thu âm là công đoạn lưu trữ lại phần trình diễn của các nhạc cụ / giọng hát để cắt ghép, chỉnh sửa, thêm thắt hiệu ứng. Trước đây khi máy tính chưa ra đời thì người ta thu nó trên các băng từ (Tape Recording), nhưng ở thời điểm hiện tại với sự ra đời của các phần mềm làm nhạc chuyên nghiệp (Digital Audio Workstation – thường viết tắt là DAW) thì bất cứ ai với một chiếc laptop, micro và soundcard (hay còn gọi là audio interface) bình dân cũng có thể bắt đầu thu âm.
Một setup làm nhạc tại gia đơn giản: máy tính, soundcard, MIDI keyboard và loa
Ngoài ra với sự ra đời của các nhạc cụ giả lập (Virtual Instruments – hay còn gọi là VST) thường được tích hợp sẵn trong các DAW hoặc mua ngoài, các nhạc cụ giả lập này có thể mô phỏng âm thanh của tất cả các nhạc cụ từ truyền thống đến các loại synth, người làm nhạc chỉ cần kết nối thêm 1 chiếc đàn MIDI Keyboard là có thể 1 mình đảm nhiệm trình diễn và thu âm lần lượt tất cả các nhạc cụ trong 1 bản phối rồi.
4. Mixing & Mastering
Sau khi đã thu âm từng nhạc cụ / giọng hát ca sĩ (mỗi phần thu từng nhạc cụ hay được gọi là track), việc tiếp đến trong quy trình sản xuất âm nhạc là Mixing – làm thế nào để các track này quyện vào nhau một cách ăn ý và tạo ra thành phẩm cuối cùng thoả mãn các yếu tố sau đây:
Ở bất kì thời điểm nào phần giai điệu bài hát (giọng hát hoặc nhạc cụ solo) cũng phải chiếm lĩnh vị trí trọng tâm trong không gian âm thanh của bài hát, cần được làm nổi bật nhất.Các bè phối nhạc cụ và trống khi vang lên cùng nhau vẫn có thể nghe rõ được từng nhạc cụ, không nhạc cụ nào âm lượng quá to hoặc quá nhỏ. Và đương nhiên các bè phối nhạc cụ này không được át phần giai điệu chính (quay lại #1)Các track trong bài có sự kết dính với nhau – các nhạc cụ phải tạo được cảm giác chúng được thu âm trong cùng 1 không gian (ví dụ không thể để tiếng Piano trong không gian phòng ngủ làm nền cho tiếng ca sĩ hát trong không gian đại sảnh một nhà thờ lớn)Xuyên suốt hầu hết bài hát, các dải tần âm thanh (20Hz đến 20,000 Hz) đều cần được lấp đầy bởi các bè nhạc cụ để tạo được độ “dày” cho âm thanh. Tuy nhiên cần lưu ý không để các nhạc cụ ‘dẫm vào chân nhau’. Ví dụ tiếng trống Kick và tiếng Bass đều được dùng để lấp vào dải tần thấp, tạo độ ấm và sâu. Khi vang lên cùng nhau nếu không được xử lý đúng cách, chúng có thể đẩy âm lượng của dải tần thấp lên quá nhiều, gây ra độ ‘um’ hay đục cho bản mix. Tương tự khi giọng nữ cao và Violin – vốn cùng chung sống ở dải tần cao tạo độ ‘sáng’ – cùng vang lên, nếu không xử lý đúng sẽ làm quá tải dải tần này, gây ra độ ‘chóe’ cho bản mix.
Xem thêm: Hóa Đơn Vat Là Gì ? Đặc Điểm Của Hoá Đơn Gtgt Thuế Vat Là Gì
Sau khi hoàn thành công đoạn Mixing thì tới công đoạn Mastering. Nếu như Mixing là tinh chỉnh cho từng track nhạc cụ để chúng phối hợp được ăn ý với nhau và tôn lên giai điệu chính thì Mastering là việc tinh chỉnh track tổng (master output) của bản mix để đạt được các tiêu chí cần thiết cho việc phát hành chính thức cho 1 sản phẩm âm nhạc chuyên nghiệp bao gồm:
Bản mix đạt được đủ độ rộng về không gian âm thanh trong môi trường stereo (Stereo Width)Bản mix có sự kết dính giữa các thành tố. Bản mix tối đa hoá độ to cảm nhận được (Perceived Loudness). Cần lưu ý ở đây là âm lượng (Volume) và độ to cảm nhận được (Perceived Loudness) là khác nhau. Bạn có thể làm tăng độ to cảm nhận được mà không làm tăng âm lượng. Chi tiết về vấn đề này mình xin dành cho một bài viết sau.Bản mix giữ được sự ổn định khi được chơi trên các hệ thống âm thanh loa đài khác nhau với chất lượng khác nhau, từ mono đến stereo.
Mixing là tinh chỉnh từng track để chúng hoà quyện với nhau thành 1 tổng thể có mục đích rõ ràng
Một số công cụ cơ bản thường được dùng trong Mixing & Mastering bao gồm Fader (chỉnh âm lượng từng track), Pan (chỉnh vị trí của track trong không gian stereo), Equalizer (chỉnh âm lượng của từng dải tần trong 1 track), Compressor / Limiter (chỉnh độ nén / dynamic range của âm thanh), các loại effects như Reverb (chỉnh độ vang), Delay (chỉnh độ trễ) cùng rất nhiều công cụ khác mà mình không thể kể hết trong bài viết này.
Lời Kết
Mình hi vọng qua bài viết này, các bạn đọc đã có thể nắm được khái niệm sơ lược về các công đoạn chính để sản xuất ra 1 sản phẩm âm nhạc:
Viết giai điệu, lời bài hát (có thể là cả hoà thanh) Hoà thanh, phối khí, sắp xếp cấu trúc bài hátThu âmMixing & Mastering
Không cần nói thêm chắc các bạn cũng hiểu là mỗi công đoạn này đều chứa đựng rất nhiều kiến thức chuyên sâu hơn, mỗi công đoạn đều xứng đáng 1 quyển sách riêng viết về nó, trong khi bài viết này cũng không thể dài thêm được nữa. Hi vọng trong thời gian tới mình sẽ có thể viết những bài viết đi sâu hơn vào từng công đoạn.
Xem thêm: Inbox Trên Facebook Là Gì – Cách Inbox Trên Facebook Như Thế Nào
Trong bài viết tiếp theo, mình sẽ chỉ ra 5 món đồ thiết yếu để bạn có thể bắt đầu sản xuất âm nhạc.